Tarafların serbest iradeleriyle seçtikleri hakemler tarafından, makul süre içerisinde, daha uygun maliyetlerle, hakkaniyetli ve güvenilir olarak uyuşmazlıkların çözülmesini sağlayan bir yöntemdir. Dünyanın pek çok ülkesinde işçi ve işverenler, uzun süren ve çok daha masraflı olan mahkemeler yerine Tahkim’i tercih etmektedirler. 

MAC bu yolla denizcilik sektörünün kendine özgü kurallarını, gerçekliklerini ve denizcilik geleneklerini dikkate alarak uyuşmazlıkları çözüme kavuşturmayı amaçlamaktadır.
 

Türkiye dahil olmak üzere dünya deniz ticareti filosunun önemli bir kısmı FOC (Elverişli Bayrak) dediğimiz ülkelere ait bayrakları taşıyan gemilerden oluşmaktadır. FOC taşıyan gemilerde çalışan Türkiye vatandaşı deniz çalışanları ve bu gemilerin sahipleri/işletenleri arasındaki uyuşmazlıklar; gerek deniz çalışanları SGK sistemine dahil olamadıklarından gerekse de ulusal mevzuattaki ve hukuk sistemindeki eksikler veya yetersizlikler nedeniyle çoğu zaman fiilen çözümsüz kalmakta, deniz çalışanları da gemi sahipleri veya işletmecileri de mağdur olmaktadırlar. 

Tahkim ise uyuşmazlıkların çözümünde ITF sözleşmelerini, MLC 2006 ve diğer ilgili ILO konvansiyonlarını, ilgili uluslararası mevzuatı baz alarak yargılama sürecini yürütmektedir. Bu sayede uyuşmazlıklar çok daha hakkaniyetli ve güvenilir biçimde, çok daha hızlı (en fazla 6 ay içinde) çözülebilmektedir. 

Denizcilik doğası gereği uluslararası bir sektördür ve ulusal mevzuattan ziyade uluslararası kurallara tabiidir. Tahkim, denizciliğin gerektirdiği uluslararası kurallara ve teamüllere göre yürütülen bir yargılama sürecidir. 

Tarafların usul kurallarını belirleme, uygulanacak hukuku, tahkim yerini, tahkim dilini seçebilme ve hakem heyetini belirleyebilme imkânı bulunmaktadır. Tahkim sürecinde verilen kararlar nihaidir ve verilen kararların tenfizi kolaydır. 

Uzun süren mahkeme süreci yerine, kısa sürede ve düşük maliyetle anlaşmazlıkların çözümüne yardımcı olur.

Taraflar, alanında uzmanlaşmış hakemler tarafından yönetildiğinde anlaşmazlıkların daha adil bir şekilde çözülmesini sağlar. Bazı denizcilik anlaşmazlıklarının çözümü için özel bir bilgi gereklidir. "Ad hoc" tahkim, sektöre özelleşmiş çözüm yolları sunarak, tarafların daha adil bir çözüme kavuşmasını sağlar.
 

Denizcilik sektöründe “ulusal” hukuk sistemleri yetersiz kalmakta, gerek uluslararası alanda gerekse ulusal bazda, uyuşmazlıklara alternatif çözüm yollarına izin verecek yaklaşımlar giderek daha fazla benimsenmektedir. Bu alternatif uyuşmazlık çözüm yolları içerisinde tahkim sistemi önemli bir yere sahiptir. Tahkim, birçok hukuk sisteminde diğer alternatif yöntemlere ilişkin düzenlemeler yapılmadan önce dahi hukuki bir temele bağlanmış bulunmaktaydı. Uluslararası tahkimin yanı sıra ulusal düzeyde işleyen tahkim sistemlerini düzenleyen kurallar da uluslararası düzenlemelere uygun bir hale getirilmiştir. Ülkesel mevzuatlar açısından da tahkim sürecinde yer alan hakemlerin vermiş oldukları kararlar ve bu kararların uygulanabilirliği açısından bir ayırım gözetilmemektedir.

Tahkim sürecini düzenleyen ulusal ve uluslararası kanunlara yahut düzenlemelere örnek olarak, Türkiye Cumhuriyeti devletinin düzenlediği 4686 sayılı “Milletlerarası Tahkim Kanunu”nu ve ICC’nin (International Court of Arbitration) yayınladığı “ICC 2021 Arbitration Rules”u verebiliriz. Bu kanun ve düzenlemeler incelendiğinde görülecektir ki Tahkim ülkemizde de hukuki geçerliliği olan (gerekli şartlar sağlanmak kaydıyla) bir uygulama ve alternatif çözüm yönetimidir. 

Kuşkusuz ne deniz çalışanları ne de gemi sahipleri yahut işletmecileri açısından Tahkim’e başvurmak zorunlu değildir. Ancak eğer deniz çalışanı, üzerinde ITF sözleşmesi bulunan FOC gemide görev yapıyorsa ve gemi sahibi/işletmecisi ile arasında imzalanmış Bireysel İş Akdi’nde “tahkim şartı” bulunuyorsa; bu durumda deniz çalışanı da işveren de ITF sözleşmesi kapsamında bir anlaşmazlık yaşanması durumunda Tahkim’e yani MAC’a başvurmak zorundadırlar. 

Bu şartlara uyan tarafların, aralarındaki anlaşmazlığın çözümü için Tahkim’e başvurmaları ve tahkim heyetinin de nihai kararı vermesi durumunda, her iki taraf da bu karara uymak mecburiyetindedir. İstendiği veya kararın icrası gerektirdiği takdirde, Tahkim kararlarının tanınmasını ve tenfizini isteyen taraf görevli ve yetkili mahkemeye bir dilekçe ile başvurur. Tahkim kararlarının tanınması ve tenfizinde görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesi’dir. 
 

Mevcut koşullarda sadece üzerinde ITF sözleşmesi bulunan FOC gemilerde çalışan (Türk veya yabancı uyruklu) deniz çalışanları ile bu gemilerin sahipleri yahut işletmecileri (ve varsa diğer taraflar) Tahkim’e başvurabilirler. Ayrıca gemi sahibi/işletmecisi ile deniz çalışanı arasında imzalanmış olan Bireysel İş Akdinde, tahkim şartını yerine getiren veya zorunlu kılan hükümlerin de bulunması gerekmektedir. 

Tahkim sürecini, MAC (Denizcilik Çalışma Arabuluculuk ve Tahkim Merkezi - Maritime Labor Mediation and Arbitration Center) yürütmektedir. Dolayısıyla Tahkim’e başvurmak isteyen kişi veya tüzel kişilerin MAC’a başvurması gerekmektedir.

MAC’a yapılacak başvurular www.denizciliktahkim.org adlı web sitesi üzerinden online olarak, info@denizciliktahkim.org adlı e-mail adresine veya Türkiye temsilciliğine şahsen gelinerek gerçekleştirilebilir.
 

Başvuru yapılırken bir talep dilekçesi/formunun doldurulması zorunludur. Bu talep dilekçesi/formu ile birlikte, talebe konu olan anlaşmazlığa dair bilgi ve belgeler de sunulmalıdır. Bu bilgi ve belgeler de online olarak, e-mail yoluyla veya şahsen başvuruyla iletilebilir. 

Başvuru yapıldıktan sonra MAC Divan’ı, yapılan başvuruyu inceleyecek ve gereken şartlara haizse kabul edecektir. Divan’ın başvuruyu kabul etmesinin akabinde, başvurucu taraf başvuru ücretini (200 €) ödeyecektir. Ardından başvurucu hakem seçimini yapacaktır. Başvurucunun en az bir en fazla üç hakem seçme/atama hakkı bulunmaktadır. Başvurucu hakem seçimi, yayınlanmış olan hakem listesinden yapabilecektir. Ardından başvurucunun hakem ücret(ler)ini ödemesi gerekmektedir. 

Eğer başvurucu deniz çalışanı ise ve DAD-DER/ITF üyesi ise başvuru ve hakem ücreti DAD-DER tarafından ödenebilir. Buna DAD-DER yönetim kurulu karar verecektir.

Başvurucunun süreci tamamlandıktan sonra Divan, karşı tarafa tebliğde bulunur ve ondan da gerekli bilgi ve belgeleri iletmesini, hakem seçimi yapmasını ve hakem ücret(ler)ini ister. Karşı taraf da bu süreci tamamladıktan sonra Divan hakem heyetini toplar ve yargılama süreci başlar. Hakem heyeti yargılama sürecini tamamlayıp nihai karara vardıktan sonra Divan bu kararı taraflara iletir.
 

Başvurucu kişi veya tüzel kişilik, öncelikle şahsına ait bilgileri vermelidir. Bunlar kişinin adı-soyadı veya şirket ismi, sıfat veya görevleri, adresleri ve iletişim bilgileridir. 

Ardından başvurucu, davadaki iddia veya iddiaların ortaya çıkmasına sebep olan uyuşmazlığın mahiyetini belirtmeli ve özelliklerin tanımını yapmalı, bu taleplerin dayandığı hususları belirtmeli, iddiayı kanıtlayıcı/destekleyici bilgi, belge ve delilleri sunmalıdır. Bu esnada başvurucu tahkim şartını içeren Bireysel İş Akdi veya benzeri sözleşmeleri de MAC Divanı’na sunmalıdır. 

Son olarak da başvurucu, miktarı belirli olan taleplerin tutarları ile birlikte talep sonuçlarını, konusu para ile ölçülebilecek taleplerin olması halinde bunların neler olduğunu ve/veya buna tekabül eden parasal değeri de belirtmek durumundadır. 

Başvuru için gereken bu bilgi ve belgelerin sunulmasında yaşanabilecek zorluklar ve/veya herhangi bir konuda yardıma ihtiyaç duyulması halinde, başvurucu ve karşı taraf, MAC Türkiye temsilciliği ile irtibata geçebilir veya online olarak iletişim kurabilir.
 

Tahkim sürecinin işleyebilmesi açısından en önemli husus, kuşkusuz hakem seçimidir. Nihayetinde Tahkim, seçilmiş hakemlerden oluşan hakem heyetinin vereceği kararla işleyecek ve anlamını bulacaktır. Bu bakımlardan hakem seçimi zorunludur. 

Taraflar hakem seçimini yapmak için, yayınlanmış olan hakem listesine bakarak, kendilerine uygun gördükleri hakemleri seçebilirler. Seçilecek hakemlerin, anlaşmazlığa konu taraflardan bağımsız olması ve tahkim süreci boyunca da bağımsız kalması esastır. Buna halel getirecek durumlarda Divan yeni bir hakemin seçilmesini isteyebilir. 

Taraflar; anılan şartlara haiz ve her biri konusunda uzman, saygın ve denizcilik sektörünün önde gelen isimlerinden oluşan tarafsız hakemlerden oluşan listeden, en az bir en fazla üç hakem seçebilirler. Tarafların seçtiği hakem sayısı eşit olmak zorundadır. Hakem heyetine başkanlık edecek hakem ise Divan tarafından seçilir ve atanır. 
 

Tahkim ücretlidir. Bunlar başvuru ücreti, hakem ücreti ve yargılama sürecinde ortaya çıkacak sair masraflar olarak özetlenebilir. 
Başvuru ücreti 200 € tutarındadır ve başvurucu tarafından ödenir.

Hakem ücreti, hakem başına 150 € tutarındadır ve seçilen hakem sayısına göre, her iki tarafça ayrı ayrı ödenir. 

Yargılama sürecinde ortaya çıkabilecek diğer masraflar ise muhtelif harcamalar, idari masraflar, hakem heyeti tarafından tayin olunan bilirkişilerin ücretleri ile tarafların tahkim için yapmış olduğu hukuki masraflar şeklinde gerçekleşebilir. 

Bu masrafların tutarı ve kimin tarafından ne oranda ödeneceği; Divan ve/veya hakem heyeti tarafından belirlenir. Ayrıca ihtiyaç halinde Divan, taraflardan masraf avansı isteyebilir.